เศรษฐกิจตกต่ำ: รัฐบาลไทยควรใช้มาตรการทางการคลังอย่างไรให้ได้ผลจริง?

บทนำ: ทำความเข้าใจภาวะเศรษฐกิจตกต่ำและความจำเป็นของมาตรการทางการคลัง

ในยุคที่เศรษฐกิจทั้งระดับโลกและในประเทศกำลังเผชิญกับความไม่แน่นอนมากมาย ภาวะเศรษฐกิจตกต่ำหรือที่เรียกกันว่าอาการถดถอยทางเศรษฐกิจจึงกลายเป็นประเด็นที่รัฐบาลต้องใส่ใจและเตรียมแผนรับมืออย่างครอบคลุม ภาวะนี้มักเกิดขึ้นเมื่อกิจกรรมทางเศรษฐกิจโดยรวมชะลอตัวลงอย่างเห็นได้ชัด เช่น ตัวเลขผลิตภัณฑ์มวลรวมในประเทศหดตัวลงต่อเนื่อง อัตราการว่างงานพุ่งสูงขึ้น ความสามารถในการซื้อของประชาชนลดลง และการลงทุนจากภาคเอกชนก็เริ่มซบเซา สิ่งเหล่านี้ไม่เพียงกระทบต่อรายได้และคุณภาพชีวิตของคนทั่วไป แต่ยังสั่นคลอนความมั่นคงของชาติโดยรวมอีกด้วย

ด้วยเหตุนี้ รัฐบาลจึงมีหน้าที่หลักในการเข้าไปสนับสนุนและช่วยให้เศรษฐกิจฟื้นตัว โดยอาศัยมาตรการทางการคลัง ซึ่งเกี่ยวข้องกับการจัดการรายได้และรายจ่ายของภาครัฐเพื่อนำทางและกระตุ้นให้ระบบเศรษฐกิจเคลื่อนไหวอีกครั้ง มาตรการเหล่านี้แตกต่างจากนโยบายการเงินที่ธนาคารกลางอย่างธนาคารแห่งประเทศไทยดูแล โดยเน้นที่การปรับปริมาณเงินในระบบและอัตราดอกเบี้ย แต่ในทางปฏิบัติ ทั้งสองแนวทางมักถูกนำมาใช้ควบคู่กันเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการแก้ไขปัญหา

จุดมุ่งหมายหลักของมาตรการทางการคลังในช่วงวิกฤตคือการช่วยเร่งรัดการเติบโตทางเศรษฐกิจ ผ่านการเพิ่มความต้องการสินค้าและบริการในภาพรวม ลดภาระค่าใช้จ่ายของประชาชนและธุรกิจ สนับสนุนการสร้างงาน และเสริมสร้างความมั่นใจให้กับผู้บริโภคและนักลงทุน ในบทความนี้ เราจะมาสำรวจประเภทของมาตรการที่รัฐบาลไทยควรนำมาพิจารณา บทเรียนจากวิกฤตในอดีต ปัญหาที่อาจเกิดขึ้น และข้อแนะนำเพื่อการฟื้นฟูเศรษฐกิจให้ยั่งยืนในระยะยาว

เครื่องมือหลักของมาตรการทางการคลังในภาวะวิกฤต

นโยบายด้านรายรับ: การปรับโครงสร้างภาษีเพื่อกระตุ้นเศรษฐกิจ

กระทรวงการคลังมีบทบาทสำคัญในการปรับแต่งนโยบายภาษี เพื่อช่วยเพิ่มกระแสเงินสดและกำลังซื้อในระบบเศรษฐกิจ การลดภาษีถือเป็นแนวทางที่ได้รับความนิยม เนื่องจากสามารถนำไปปรับใช้ได้หลากหลายรูปแบบ เช่น

• การลดภาษีเงินได้บุคคลธรรมดา: ซึ่งช่วยให้ประชาชนมีรายได้เหลือใช้จ่ายมากขึ้น ส่งผลให้กำลังซื้อในประเทศเพิ่มขึ้นและกระตุ้นความต้องการสินค้าต่างๆ
• การลดภาษีเงินได้นิติบุคคล: โดยเฉพาะสำหรับธุรกิจขนาดกลางและขนาดย่อมหรือ SMEs เพื่อบรรเทาภาระและเพิ่มเงินทุนหมุนเวียน ซึ่งอาจนำไปสู่การขยายกิจการและการจ้างงานมากขึ้น
• การลดภาษีมูลค่าเพิ่มหรือ VAT: แม้จะกระทบต่อรายได้ของรัฐในวงกว้าง แต่ก็ช่วยกระตุ้นการบริโภคได้อย่างรวดเร็วในช่วงสั้นๆ
• มาตรการลดหย่อนภาษีพิเศษ: เช่น การหักลดหย่อนสำหรับการซื้อสินค้าบางประเภทผ่านโครงการช้อปดีมีคืน หรือการลดหย่อนค่าใช้จ่ายจำเป็นอย่างค่าเล่าเรียนบุตรและค่ารักษาพยาบาล เพื่อช่วยลดภาระประชาชนและส่งเสริมการใช้จ่ายในภาคส่วนที่ขาดแคลน

ในการปรับโครงสร้างภาษีนี้ ควรพิจารณาถึงกลุ่มผู้ได้รับผลกระทบและปัญหาความเหลื่อมล้ำทางรายได้ เพื่อให้มาตรการเหล่านี้เกิดประโยชน์สูงสุดและไปถึงผู้ที่ต้องการความช่วยเหลือจริงๆ

นโยบายด้านรายจ่าย: การเพิ่มการใช้จ่ายภาครัฐอย่างมีเป้าหมาย

การขยายการใช้จ่ายของภาครัฐยังคงเป็นรากฐานสำคัญในการกระตุ้นเศรษฐกิจ โดยรัฐสามารถนำงบประมาณไปใช้ในช่องทางต่างๆ เพื่อสร้างโอกาสงาน เพิ่มรายได้ และขับเคลื่อนกิจกรรมทางเศรษฐกิจให้หมุนเวียน เช่น

• โครงการลงทุนโครงสร้างพื้นฐาน: การทุ่มทุนในโครงการขนาดใหญ่ เช่น การพัฒนารถไฟฟ้า ถนนหนทาง ท่าเรือ สนามบิน หรือระบบดิจิทัล ซึ่งจะก่อให้เกิดการจ้างงานจำนวนมากในวงการก่อสร้างและอุตสาหกรรมที่เกี่ยวข้อง นอกจากนี้ยังช่วยปูทางสำหรับการเติบโตทางเศรษฐกิจในอนาคต
• โครงการช่วยเหลือประชาชน: เช่น การขยายบัตรสวัสดิการแห่งรัฐ การโอนเงินช่วยเหลือโดยตรง หรือการสนับสนุนค่าครองชีพ ซึ่งช่วยรักษากำลังซื้อของกลุ่มรายได้น้อยและผู้ที่เปราะบาง
• การสนับสนุนภาคธุรกิจ: ผ่านสินเชื่อดอกเบี้ยต่ำสำหรับ SMEs การช่วยเหลือค่าใช้จ่ายด้านพลังงาน หรือการลงทุนในเทคโนโลยีใหม่ๆ เพื่อให้ธุรกิจสามารถฟื้นตัวและปรับตัวเข้ากับสถานการณ์ได้
• การเพิ่มงบประมาณด้านสาธารณสุขและการศึกษา: เพื่อยกระดับคุณภาพชีวิต ซึ่งจะส่งผลบวกต่อศักยภาพเศรษฐกิจของประเทศในระยะยาว

การใช้จ่ายเหล่านี้ต้องดำเนินการด้วยความโปร่งใส มีประสิทธิภาพ และสามารถตรวจสอบได้ เพื่อหลีกเลี่ยงการสูญเสียและปัญหาการทุจริต

นโยบายการคลังแบบขาดดุล: ความจำเป็นและข้อจำกัด

เมื่อเศรษฐกิจกำลังตกต่ำ รัฐบาลมักต้องหันไปใช้นโยบายการคลังแบบขาดดุล หรือการใช้จ่ายที่เกินรายรับจากภาษีและแหล่งอื่นๆ เพื่อฉีดเงินเข้าสู่ระบบ แม้ในสภาวะปกติ การขาดดุลงบประมาณจะไม่ใช่เรื่องน่าพึงใจ แต่ในช่วงวิกฤต การขาดดุลที่สมเหตุสมผลและอยู่ภายใต้การควบคุมกลับเป็นสิ่งจำเป็นเพื่อช่วยกระตุ้นเศรษฐกิจให้ฟื้นตัว

แต่หากขาดดุลสะสมมากเกินไป อาจนำไปสู่หนี้สาธารณะที่พุ่งสูง ซึ่งคุกคามความมั่นคงทางเศรษฐกิจในระยะยาวและจำกัดช่องทางในการใช้มาตรการช่วยเหลือครั้งต่อไป ดังนั้น การจัดการหนี้จึงเป็นหัวใจสำคัญ รัฐบาลต้องมีแผนชัดเจนในการลดหนี้เมื่อเศรษฐกิจดีขึ้น และยึดมั่นในวินัยทางการคลังอย่างเข้มงวด

บทเรียนจากอดีต: มาตรการทางการคลังของไทยในวิกฤตเศรษฐกิจที่ผ่านมา

ไทยเคยเผชิญวิกฤตเศรษฐกิจหลายครั้ง ซึ่งแต่ละเหตุการณ์ล้วนทิ้งบทเรียนมีค่าอย่างยิ่งเกี่ยวกับการนำมาตรการทางการคลังมาใช้

วิกฤตปี 2540 (ต้มยำกุ้ง): การปรับนโยบายและผลลัพธ์

วิกฤตต้มยำกุ้งในปี 2540 เริ่มต้นจากปัญหาในภาคการเงินและการล้มละลายของสถาบันการเงินหลายแห่ง ในช่วงแรก ไทยได้รับความช่วยเหลือจากกองทุนการเงินระหว่างประเทศหรือ IMF ซึ่งมาพร้อมเงื่อนไขที่เน้นการปรับโครงสร้างแบบเข้มงวด เช่น การขึ้นดอกเบี้ย ลดการใช้จ่ายรัฐ และการขายกิจการรัฐ แม้มาตรการเหล่านี้จะช่วยสร้างความเชื่อมั่นในระยะยาว แต่ก็ทำให้เศรษฐกิจหดตัวรุนแรงและประชาชนจำนวนมากลำบาก

จากประสบการณ์นี้ เรารู้ว่าการรัดงบประมาณที่รุนแรงเกินไปในช่วงเศรษฐกิจซบเซาอาจยิ่งทำให้สถานการณ์แย่ลง ต่อมา รัฐบาลจึงหันมาใช้นโยบายการคลังที่ผ่อนปรนกว่าเดิม เช่น การสนับสนุนผ่านกองทุนหมู่บ้านและกองทุน SME ซึ่งช่วยให้เศรษฐกิจชุมชนฟื้นตัวได้ในที่สุด

วิกฤตโควิด-19: มาตรการเยียวยาและฟื้นฟู

วิกฤตโควิด-19 แตกต่างจากกรณีก่อนหน้าเพราะเกิดจากการหยุดชะงักของกิจกรรมเศรษฐกิจทั่วโลก รัฐบาลไทยจึงตอบโต้ด้วยมาตรการช่วยเหลือและกระตุ้นเศรษฐกิจในระดับใหญ่ ด้วยการใช้เงินงบประมาณมหาศาลเพื่อบรรเทาผลกระทบต่อประชาชนและธุรกิจ โครงการเด่นๆ ได้แก่

• โครงการเราไม่ทิ้งกัน: การจ่ายเงินช่วยเหลือ 5,000 บาท เป็นเวลา 3 เดือน สำหรับแรงงานนอกระบบและผู้ที่ได้รับผลกระทบ
• โครงการคนละครึ่ง: การแบ่งจ่ายเงินกับประชาชนเพื่อกระตุ้นการใช้จ่ายในชีวิตประจำวัน
• โครงการเราเที่ยวด้วยกัน: เพื่อสนับสนุนภาคการท่องเที่ยวที่ได้รับผลกระทบหนัก
• มาตรการสินเชื่อดอกเบี้ยต่ำหรือ Soft Loan: สำหรับ SMEs เพื่อรักษาการจ้างงานและเพิ่มสภาพคล่อง

มาตรการเหล่านี้ช่วยรักษาเศรษฐกิจให้ไม่ล้มครืนและบรรเทาความเดือดร้อนของประชาชนได้ชัดเจน แม้จะทำให้หนี้สาธารณะเพิ่มขึ้น แต่ก็ป้องกันไม่ให้เกิดภาวะถดถอยรุนแรงกว่านี้ อย่างไรก็ตาม ความท้าทายยังคงอยู่ที่การฟื้นฟูระยะยาวและการปรับโครงสร้างเศรษฐกิจให้เข้ากับโลกหลังโควิด

ข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับมาตรการทางการคลังในช่วงโควิด-19 สามารถดูได้จาก สำนักงานเศรษฐกิจการคลัง ซึ่งเป็นหน่วยงานสำคัญในการวิเคราะห์และเสนอแนะนโยบาย

ความท้าทายและข้อควรพิจารณาในการดำเนินมาตรการทางการคลัง

ความสมดุลระหว่างการกระตุ้นและการรักษาวินัยทางการคลัง

การนำมาตรการทางการคลังมาใช้ในช่วงเศรษฐกิจตกต่ำต้องเผชิญกับความยากลำบากในการหาจุดสมดุลระหว่างการกระตุ้นในระยะสั้นกับการรักษาวินัยทางการคลังและความยั่งยืนในระยะยาว หากใช้จ่ายเกินตัว อาจก่อให้เกิดเงินเฟ้อหากอุปทานไม่ตามทันความต้องการที่พุ่งขึ้น หรือสร้างฟองสบู่ในบางภาคส่วน นอกจากนี้ หนี้สาธารณะที่สูงเกินไปยังอาจกลายเป็นภาระให้รุ่นหลังและลดความน่าเชื่อถือของประเทศ

การตอบสนองที่รวดเร็วและตรงจุด: ปัญหาความล่าช้าและการรั่วไหล

ความสำเร็จของมาตรการทางการคลังขึ้นอยู่กับความรวดเร็วและความแม่นยำในการนำไปปฏิบัติ ปัญหาความล่าช้าหรือ Policy Lag ในการตัดสินใจและดำเนินการอาจทำให้มาตรการไม่ทันการณ์ หรือออกฤทธิ์ช้าเกินไปเมื่อเศรษฐกิจเริ่มฟื้น นอกจากนี้ ยังมีความเสี่ยงจากการรั่วไหลหรือการใช้เงินไม่ตรงเป้า ซึ่งอาจทำให้งบประมาณไม่ถึงผู้ต้องการจริงหรือเกิดการทุจริต การนำเทคโนโลยีและข้อมูลขนาดใหญ่มาช่วยวิเคราะห์ รวมถึงการใช้แพลตฟอร์มดิจิทัลในการโอนเงินและติดตามผล จะช่วยยกระดับประสิทธิภาพและความโปร่งใส ลดปัญหาการกระจายผลประโยชน์ที่ไม่เท่าเทียม

การประสานงานกับนโยบายการเงินและนโยบายเชิงโครงสร้าง

มาตรการทางการคลังจะได้ผลดีที่สุดเมื่อประสานงานใกล้ชิดกับนโยบายการเงินของธนาคารแห่งประเทศไทย เช่น หากรัฐเพิ่มการใช้จ่ายแต่ธนาคารกลางขึ้นดอกเบี้ยแรงเกินไป ผลกระตุ้นอาจถูกกลบ นอกจากนี้ การแก้ไขปัญหาเศรษฐกิจไทยในระยะยาวยังต้องอาศัยการปฏิรูปโครงสร้าง เช่น การยกระดับอุตสาหกรรมที่มีมูลค่าสูง ส่งเสริมการแข่งขัน การลงทุนใน教育และทักษะแรงงาน และการปรับกฎระเบียบให้เอื้อต่อธุรกิจ ดังนั้น มาตรการทางการคลังไม่ควรจำกัดแค่แก้ปัญหาเฉพาะหน้า แต่ต้องเป็นส่วนหนึ่งของแผนปฏิรูปใหญ่

ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายสำหรับรัฐบาลไทยในอนาคต

การสร้างภูมิคุ้มกันทางเศรษฐกิจในระยะยาว

เพื่อเตรียมพร้อมรับมือวิกฤตครั้งต่อไป รัฐบาลควรเน้นสร้างภูมิคุ้มกันเศรษฐกิจในระยะยาว เช่น

• การจัดตั้งกองทุนสำรองฉุกเฉิน: เพื่อมีเงินทุนพร้อมใช้ทันทีเมื่อเกิดวิกฤต ลดความจำเป็นในการกู้ยืมเร่งด่วน
• การพัฒนากลไกอัตโนมัติหรือ Automatic Stabilizers: เช่น ระบบประกันการว่างงานหรือสวัสดิการสังคมที่ขยายตัวเองเมื่อเศรษฐกิจชะลอ เพื่อช่วยรักษากำลังซื้อโดยไม่ต้องรอการอนุมัตินโยบายใหม่
• การส่งเสริมการออมและการลงทุนจากภาคเอกชน: เพื่อลดการพึ่งพารัฐและเพิ่มความยืดหยุ่นให้เศรษฐกิจโดยรวม
• การปรับโครงสร้างเศรษฐกิจสู่แนวทางสีเขียวและดิจิทัล: โดยใช้นโยบายทางการคลังสนับสนุนการลงทุนในพลังงานสะอาด เทคโนโลยีสีเขียว และโครงสร้างพื้นฐานดิจิทัล ซึ่งจะสร้างโอกาสเติบโตใหม่และเพิ่มความยืดหยุ่นให้เศรษฐกิจไทย สอดคล้องกับแนวคิดเศรษฐกิจดิจิทัลและการพัฒนาที่ยั่งยืน

ความโปร่งใสและการมีส่วนร่วมของประชาชน

มาตรการทางการคลังจะได้รับความไว้วางใจและผลลัพธ์ที่ดีหากดำเนินด้วยความโปร่งใสในทุกขั้นตอน ตั้งแต่การจัดทำงบ การจัดสรร การใช้จ่าย ไปจนถึงการประเมินผล รัฐบาลและรัฐสภาควรเปิดข้อมูลให้ประชาชนเข้าถึงและตรวจสอบได้ง่าย นอกจากนี้ การเปิดช่องทางให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการแสดงความเห็นและเสนอแนะ จะช่วยให้มาตรการตรงใจและตอบโจทย์ความต้องการมากขึ้น ลดความรู้สึกถูกทอดทิ้งในยามวิกฤต

ข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับหนี้สาธารณะของไทยสามารถตรวจสอบได้จาก สำนักงานบริหารหนี้สาธารณะ (สบน.) เพื่อความโปร่งใสและเข้าใจสถานการณ์ทางการคลังของประเทศ

บทสรุป: การสร้างความมั่นคงทางเศรษฐกิจของไทย

ในช่วงเศรษฐกิจตกต่ำ มาตรการทางการคลังของรัฐบาลคือเครื่องมือหลักในการช่วยพยุงและฟื้นฟูเศรษฐกิจไทย การนำเครื่องมือด้านรายได้และรายจ่ายมาใช้อย่างชาญฉลาด ไม่ว่าจะเป็นการลดภาษี การขยายโครงการโครงสร้างพื้นฐานและสวัสดิการ หรือการจัดการงบประมาณแบบขาดดุล ล้วนจำเป็นต่อการเอาชนะวิกฤต

บทเรียนจากวิกฤตเก่าๆ ไม่ว่าจะเป็นต้มยำกุ้งหรือโควิด-19 แสดงให้เห็นว่าการตอบสนองที่รวดเร็ว ยืดหยุ่น และคำนึงถึงผลกระทบต่อทุกกลุ่มประชาชนคือกุญแจสำคัญ อย่างไรก็ตาม ปัญหายังคงมีอยู่ เช่น การรักษาสมดุลระหว่างการกระตุ้นและวินัยทางการคลัง การแก้ไขความล่าช้าและการรั่วไหล รวมถึงการประสานงานกับนโยบายอื่นๆ

การสร้างความมั่นคงทางเศรษฐกิจไทยในระยะยาวจึงไม่ใช่แค่มาตรการชั่วคราว แต่ต้องอาศัยวิสัยทัศน์กว้างไกล การสร้างภูมิคุ้มกัน การปฏิรูปโครงสร้าง และที่สำคัญคือความโปร่งใสกับการมีส่วนร่วมของประชาชน เพื่อนำพาประเทศผ่านวิกฤตสู่การพัฒนาที่ยั่งยืนอย่างแท้จริง