Repo คืออะไร ทำไมคนไทยต้องรู้? เจาะลึกกลไก Repurchase Agreement กับบทบาทในตลาดการเงินไทย

Repo คืออะไร? ทำไมต้องรู้

ในโลกการเงินที่เต็มไปด้วยความซับซ้อนและการเปลี่ยนแปลงไม่หยุดนิ่ง มีกลไกสำคัญตัวหนึ่งที่ช่วยขับเคลื่อนสภาพคล่องและความมั่นคงของตลาด นั่นคือ “Repo” หรือที่เรียกเต็ม ๆ ว่า Repurchase Agreement ซึ่งแปลเป็นไทยว่า สัญญาซื้อคืน คำนี้ฟังดูอาจเป็นศัพท์เทคนิค แต่จริง ๆ แล้ว Repo มีบทบาทพื้นฐานมากในการทำงานของธนาคารและสถาบันการเงิน รวมถึงส่งผลต่ออัตราดอกเบี้ยและภาพรวมเศรษฐกิจที่ทุกคนสัมผัสได้ในชีวิตประจำวัน

บทความนี้จะพาคุณสำรวจลึก ๆ เกี่ยวกับความหมาย วิธีการทำงาน เป้าหมาย และความสำคัญของ Repo โดยเฉพาะในตลาดการเงินไทย เราจะเห็นกันชัด ๆ ว่าทำไมกลไกนี้ถึงเป็นหัวใจหลักในการจัดการสภาพคล่อง และธนาคารแห่งประเทศไทยนำ Repo มาใช้อย่างไรในการกำกับนโยบายการเงิน นอกจากนี้ ยังจะช่วยเคลียร์ความเข้าใจผิดเกี่ยวกับคำว่า Repo ที่อาจเจอในบริบทอื่น ๆ เพื่อให้คุณมั่นใจว่าความรู้เรื่องเครื่องมือทางการเงินนี้ถูกต้องและครอบคลุม

Repo (Repurchase Agreement) คืออะไร: นิยามและหลักการพื้นฐาน

ก่อนจะเจาะลึกถึงกลไกและบทบาทต่าง ๆ สิ่งที่จำเป็นคือต้องเข้าใจนิยามและหลักการเบื้องต้นของ Repo ให้ชัดเจนก่อน

คำว่า “Repo” ย่อมาจากอะไร?

Repo เป็นคำย่อที่นิยมใช้ในวงการการเงิน มาจาก Repurchase Agreement หรือสัญญาซื้อคืนในภาษาไทย โดย本质แล้ว มันคือการทำธุรกรรมที่คล้ายกับการยืมเงินระยะสั้นโดยใช้หลักทรัพย์เป็นประกัน แต่ในแง่กฎหมายและบัญชี มันถูกมองว่าเป็นการซื้อขายหลักทรัพย์พร้อมข้อตกลงซื้อคืนในเวลาต่อมา

สัญญาซื้อคืน (Repurchase Agreement) คืออะไร?

สัญญาซื้อคืนคือข้อตกลงที่ผู้ขายหลักทรัพย์ซึ่งต้องการเงินสด จะขายหลักทรัพย์นั้นให้ผู้ซื้อซึ่งอยากลงทุนระยะสั้น โดยมีเงื่อนไขว่าผู้ขายจะซื้อคืนในเวลาที่กำหนดและราคาที่ตกลงไว้ล่วงหน้า ราคาซื้อคืนมักสูงกว่าราคาขายเล็กน้อย ส่วนต่างตรงนี้คือผลตอบแทนหรือดอกเบี้ยที่ผู้ซื้อได้จากการปล่อยเงินสดชั่วคราว

พูดง่าย ๆ Repo คือเครื่องมือที่ช่วยให้สถาบันการเงินจัดการสภาพคล่องได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยเฉพาะตอนที่ต้องการทุนหมุนเวียนด่วน ๆ ด้วยการใช้หลักทรัพย์คุณภาพสูงเป็นหลักประกัน ซึ่งทำให้ทุกอย่างปลอดภัยและรวดเร็ว

กลไกการทำงานของ Repo: ใครคือผู้เล่นและขั้นตอนเป็นอย่างไร

เมื่อเข้าใจกลไกการทำงานของ Repo แล้ว คุณจะเห็นภาพชัดขึ้นว่าธุรกรรมนี้เกิดขึ้นยังไง และมีใครบ้างที่เกี่ยวข้อง

ผู้เล่นหลักในตลาด Repo

ในธุรกรรม Repo มีผู้เล่นหลักสองฝ่ายหลัก ๆ คือ

• ผู้ขาย (Seller): โดยปกติคือธนาคารพาณิชย์หรือบริษัทหลักทรัพย์ที่ต้องการเงินสดชั่วคราว พวกเขาขายหลักทรัพย์เพื่อแลกเงิน แล้วตกลงซื้อคืนในอนาคต
• ผู้ซื้อ (Buyer): มักเป็นสถาบันการเงินอื่นหรือกองทุนที่มีเงินเหลือเยอะและอยากลงทุนสั้น ๆ ด้วยความเสี่ยงต่ำ พวกเขาได้รับหลักทรัพย์และดอกเบี้ยเมื่อผู้ขายซื้อคืน

ธนาคารกลางเองก็มีบทบาทสำคัญ โดยเฉพาะในการกำกับดูแลและขับเคลื่อนการเงิน

สินทรัพย์ที่ใช้ค้ำประกัน (Collateral) คืออะไร

สิ่งที่ทำให้ Repo แข็งแกร่งคือหลักทรัพย์ค้ำประกัน ซึ่งส่วนใหญ่เป็นสินทรัพย์คุณภาพดีและขายคล่อง เช่น พันธบัตรรัฐบาลหรือตั๋วเงินคลัง การใช้ของเหล่านี้ช่วยลดความเสี่ยงให้ผู้ซื้อ เพราะถ้าผู้ขายผิดนัด ก็ยังมีหลักประกันมาช่วย

อัตราดอกเบี้ย Repo (Repo Rate) คืออะไรและคำนวณอย่างไร

อัตราดอกเบี้ย Repo คือผลตอบแทนที่ผู้ซื้อได้จากธุรกรรมนี้ ซึ่งบอกถึงต้นทุนยืมเงินของผู้ขาย โดยคำนวณจากส่วนต่างราคาซื้อคืนกับราคาขาย หารด้วยราคาขาย แล้วปรับเป็นอัตรารายปี เช่น ถ้าขาย 100 บาท ซื้อคืน 100.10 บาทในวันถัดไป อัตราต่อวันคือ 0.10% หรือราว 36.5% ต่อปี (ถ้านับ 365 วัน) แต่ในทางปฏิบัติ อัตรานี้ต่ำมากเพราะเสี่ยงน้อยและสั้น

ตัวอย่างการทำธุรกรรม Repo แบบง่ายๆ

สมมติธนาคาร A ต้องการเงินสด 100 ล้านบาทชั่ว 1 วันเพื่อรักษาสภาพคล่อง จึงขายพันธบัตรรัฐบาล 100 ล้านบาทให้ธนาคาร B แล้วตกลงซื้อคืนวันถัดไปในราคา 100.01 ล้านบาท

• วันที่ 1:
  • ธนาคาร A ขายพันธบัตรให้ธนาคาร B ราคา 100 ล้านบาท (A ได้เงินสด)
  • ธนาคาร B ได้พันธบัตรเป็นประกัน จ่าย 100 ล้านบาท (B ลงทุนเงินสดสั้น ๆ)
• วันที่ 2:
  • ธนาคาร A ซื้อพันธบัตรคืนราคา 100.01 ล้านบาท (A คืนเงินต้นและดอกเบี้ย)
  • ธนาคาร B คืนพันธบัตร ได้เงิน 100.01 ล้านบาท (B ได้ผลตอบแทน 0.01 ล้านบาท)

ตัวอย่างนี้แสดงการแลกเปลี่ยนเงินกับหลักทรัพย์ชั่วคราว พร้อมสัญญาซื้อคืน ซึ่งเป็นหัวใจของ Repo

วัตถุประสงค์และความสำคัญของ Repo ในระบบการเงิน

Repo ไม่ใช่แค่การยืมเงินธรรมดา แต่เป็นกลยุทธ์ที่ช่วยเสริมความมั่นคงและประสิทธิภาพให้ระบบการเงินทั้งหมด

การบริหารสภาพคล่อง (Liquidity Management) สำหรับสถาบันการเงิน

ธนาคารและสถาบันการเงินใช้ Repo จัดการสภาพคล่องรายวันได้ดี โดยช่วยให้

• หาเงินสดด่วน: เมื่อต้องตอบสนองผู้ฝากหรือชำระหนี้สั้น ๆ สามารถใช้หลักทรัพย์ที่มีทำ Repo เพื่อระดมทุนเร็ว
• ลงทุนเงินเกิน: ถ้ามีเงินเหลือ ก็เอาไปเป็นผู้ซื้อใน Repo เพื่อรับผลตอบแทนสั้น ๆ ที่เสี่ยงต่ำ

ด้วย Repo สถาบันเหล่านี้ปรับสภาพคล่องได้ยืดหยุ่น ลดโอกาสขาดทุน และทำให้ธุรกิจเดินหน้าสะดวก

บทบาทของธนาคารกลางในการดำเนินนโยบายการเงิน

ธนาคารกลางอย่างธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) ใช้ Repo และ Reverse Repo เป็นเครื่องมือหลักในปฏิบัติการตลาดเปิด เพื่อ

• จัดการสภาพคล่องระบบ: ดูดเงินเกินออกหรือฉีดเงินเข้าไปตามสถานการณ์ ผ่าน Repo หรือ Reverse Repo กับธนาคาร
• กำหนดทิศทางดอกเบี้ยสั้น: อัตราดอกเบี้ย Repo ส่งสัญญาณนโยบาย ส่งผลถึงดอกเบี้ยตลาดเงิน และต่อเนื่องไปยังเงินกู้-ฝากของธนาคาร

วิธีเหล่านี้ช่วยธนาคารกลางควบคุมเงินในระบบ รักษาเสถียรภาพราคาและเศรษฐกิจ ศึกษาเพิ่มเติมเกี่ยวกับเครื่องมือด้านนโยบายของ ธปท.

Reverse Repo คืออะไร: ด้านกลับของการทำธุรกรรม

Reverse Repo คือธุรกรรมตรงข้ามกับ Repo โดยสิ้นเชิง ที่ผู้ซื้อหลักทรัพย์ (ผู้ให้กู้) จะซื้อจากผู้ขาย (ผู้มีเงินเกิน) แล้วตกลงขายคืนในอนาคต

จากมุมธนาคารกลาง ถ้าธปท. ทำ Reverse Repo คือขายหลักทรัพย์ให้ธนาคารเพื่อดูดเงินออก ลดสภาพคล่องและอาจขึ้นดอกเบี้ยสั้น ในขณะที่ Repo ของธปท. (ซื้อหลักทรัพย์) คือฉีดเงินเข้าเพื่อเพิ่มสภาพคล่อง

Repo ในบริบทของตลาดการเงินไทย: ทำไมคนไทยควรรู้

สำหรับคนไทย การรู้จัก Repo ไม่ใช่แค่ความรู้ทั่วไป แต่เชื่อมโยงตรง ๆ กับเศรษฐกิจและชีวิตประจำวัน

ธนาคารแห่งประเทศไทย (BOT) กับการใช้ Repo

ธปท. ใช้ Repo เป็นเครื่องมือหลักในการกำหนดนโยบายการเงิน จัดการสภาพคล่องตลาดเงินและชี้นำดอกเบี้ยสั้นให้ตรงเป้า ทุกวัน ธปท. จัดประมูล Repo และ Reverse Repo กับธนาคาร เพื่อปรับสภาพคล่องให้เหมาะกับเศรษฐกิจ

เช่น ถ้าต้องการลดสภาพคล่องควบคุมเงินเฟ้อ ก็ประมูล Reverse Repo (ขายพันธบัตรดูดเงิน) หรือถ้าต้องการกระตุ้นเศรษฐกิจ ก็ประมูล Repo (ซื้อพันธบัตรฉีดเงิน) สิ่งเหล่านี้กระทบต้นทุนยืมของธนาคาร และต่อเนื่องถึงดอกเบี้ยที่ประชาชนจ่ายหรือรับ

ดูข้อมูลการดำเนินงานในตลาดเงินของ ธปท.

ผลกระทบของตลาด Repo ต่อเศรษฐกิจและนักลงทุนไทย

ตลาด Repo ส่งผลใหญ่หลวงต่อเศรษฐกิจและนักลงทุนไทย แม้จะอยู่ระหว่างสถาบันการเงิน:

• ต่ออัตราดอกเบี้ย: อัตราดอกเบี้ย Repo ของธปท. และตลาด เป็นฐานดอกเบี้ยสั้นอื่น ๆ ส่งผลถึง MRR, MLR และดอกเบี้ยฝาก-กู้ กระทบผู้กู้และผู้ฝากตรง ๆ
• ต่อสภาพคล่องระบบ: การจัดการผ่าน Repo ช่วยให้ระบบไทยมั่นคง ถ้าขาดสภาพคล่องรุนแรง อาจลุกลามกระทบเศรษฐกิจทั้งหมด
• ต่อนักลงทุนตราสารหนี้: ดอกเบี้ย Repo กระทบผลตอบแทนตราสารสั้น และเป็นปัจจัยที่นักลงทุนพิจารณาในตลาดพันธบัตรไทย

ดังนั้น การเปลี่ยนแปลงในตลาด Repo หรือนโยบายธปท. เกี่ยวกับ Repo เป็นเรื่องที่คนไทยควรติดตาม เพราะอาจกระทบหนี้ ผลตอบแทนออม และทิศทางเศรษฐกิจ

ไขข้อข้องใจ: ความเข้าใจผิดเกี่ยวกับ “Repo”

คำว่า Repo อาจทำให้สับสนเพราะใช้ในบริบทอื่นนอกจากการเงิน และธุรกรรมนี้ก็มีความเสี่ยงบางอย่างที่ต้องระวัง

“Repo” ในบริบทอื่น: ไม่ใช่แค่เรื่องการเงิน

บ่อยครั้งที่ Repo ถูกใช้ในความหมายอื่นต่างจากสัญญาซื้อคืน เช่น

• ในวงการซอฟต์แวร์: Repo หมายถึง Repository ที่เก็บโค้ดหรือไฟล์สำหรับพัฒนาโปรแกรม เช่น ใน GitHub
• ในวงการเกม: อาจเป็นชื่อเฉพาะอย่าง R.E.P.O. ซึ่งเป็นเกมหรือโปรเจกต์บางตัว

บทความนี้โฟกัสที่ Repo ในแง่การเงินเท่านั้น เพื่อไม่ให้สับสนกับความหมายอื่น

ความเสี่ยงที่เกี่ยวข้องกับธุรกรรม Repo

ถึง Repo จะเสี่ยงต่ำเพราะมีหลักประกัน แต่ก็ยังมีจุดที่ต้องระวัง เช่น

• ความเสี่ยงคู่สัญญา (Counterparty Risk): ผู้ขายอาจไม่ซื้อคืนตามกำหนด แม้มีประกัน แต่การบังคับใช้ก็ใช้เวลาและค่าใช้จ่าย
• ความเสี่ยงด้านสภาพคล่อง (Liquidity Risk): ถ้าตลาดหลักทรัพย์ค้ำประกันติดขัด ผู้ซื้ออาจขายหลักทรัพย์ที่ยึดไม่ได้ในราคาที่ต้องการ
• ความเสี่ยงด้านราคาหลักประกัน (Collateral Price Risk): ถ้าราคาหลักทรัพย์ตกเร็ว มูลค่าประกันอาจไม่พอครอบคลุมเงินกู้

ในไทย ธปท. และหน่วยงานกำกับมีกฎเข้มเพื่อลดความเสี่ยง สร้างความเชื่อมั่นให้ตลาด Repo และระบบการเงินโดยรวม

สรุป: Repo กลไกสำคัญที่ขับเคลื่อนตลาดการเงิน

Repo หรือสัญญาซื้อคืน ไม่ใช่แค่คำศัพท์ยาก ๆ แต่เป็นกลไกพื้นฐานที่ขับเคลื่อนตลาดการเงิน จัดการสภาพคล่องของสถาบัน และสนับสนุนนโยบายการเงินของธนาคารกลางไทย มันช่วยให้เงินไหลเวียนราบรื่น รักษาความมั่นคง และเป็นฐานสำคัญที่กระทบดอกเบี้ยกับเศรษฐกิจ

การรู้ว่า Repo คืออะไร ทำงานยังไง และบทบาทในตลาดไทย ไม่ช่วยแค่เข้าใจข่าวการเงินลึกขึ้น แต่ยังให้ภาพรวมระบบเศรษฐกิจที่เราทุกคนมีส่วนร่วม